Dị ứng thực phẩm ở trẻ và cách điều trị

Dấu hiệu của dị ứng thực phẩm

Khi sử dụng một thực phẩm nào đó, ngay cả với một lượng rất nhỏ, ta có thể bị các phản ứng dị ứng như nổi mẩn ở da, chảy mũi hay ngứa mắt. Một loại thực phẩm nào đó có thể gây phản ứng dị ứng được gọi là dị nguyên thực phẩm, nó thường là thành phần protein (đạm) trong thực phẩm.Cơ thể phản ứng với các thực phẩm gây dị ứng có thể nhanh hoặc chậm, sau vài phút, thậm chí vài giờ. Các triệu chứng thường biểu hiện nhẹ và mạn tính hơn là xuất hiện đột ngột, tuy nhiên, triệu chứng dị ứng ở mỗi người khác nhau.

Dị ứng không phải là bệnh di truyền. Tuy nhiên, nếu một trong 2 người (bố hoặc mẹ) bị dị ứng, nguy cơ dị ứng ở các con là 50%; nếu cả bố và mẹ bị dị ứng, nguy cơ dị ứng ở con lên đến 75%.

Một số thực phẩm dễ gây dị ứng cho trẻ

Hải sản: Các loại hải sản là tác nhân gây dị ứng nhiều nhất, bao gồm một số loại cá có hàm lượng thủy ngân cao (cá trích, cá chình, lươn, cá tầm, cá ngừ, cá thu...), nghêu sò, tôm, cua...

Thực phẩm chua: Một số loại trái cây rất tốt cho sức khỏe như dâu tây, cà chua... lại có thể là tác nhân gây dị ứng thực phẩm ở trẻ do hàm lượng axít cao. Nhiều trẻ ăn những thực phẩm này thường bị mẩn đỏ quanh miệng. Đây là loại dị ứng nhẹ, các chuyên gia dinh dưỡng khuyến cáo trẻ dưới một tuổi không nên ăn đồ chua.

Trứng...

Trứng: Trong lòng trắng trứng gà có một loại protein có thể gây dị ứng cho một số bé mẫn cảm với loại chất này.

Một số loại rau xanh: Một số loại rau xanh có hàm lượng nitrat cao có thể phản ứng không tốt với cơ địa của trẻ nhỏ. Do vậy, trẻ nhỏ nên thận trọng khi ăn củ cải, cà rốt, củ cải xanh…

Ngũ cốc: Trong số ngũ cốc có thể gây dị ứng thì lạc là nguyên nhân gây hậu quả xấu đặc biệt với trẻ bị hen suyễn. Sau đó là đậu nành và lúa mì.

Sữa bò: Dị ứng sữa bò cũng là tình trạng hay gặp. Đó là tình trạng cơ thể của trẻ mẫn cảm với thành phần đạm sữa bò, gây ra phản ứng dị ứng. Dị ứng xảy ra có thể rất đột ngột: nôn mửa, thở khò khè, nổi ban đỏ, mặt sưng phù, hay nặng hơn là phản ứng phản vệ toàn thân. Cũng có trường hợp dị ứng diễn ra khó phát hiện hơn như trẻ khó chịu, nôn mửa, đau bụng, tiêu chảy... 

Phân biệt dị ứng thực phẩm với không dung nạp thực phẩm

Đôi khi phản ứng khó chịu với một số loại thực phẩm xảy ra ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ không hẳn là dị ứng, đó là triệu chứng không tiêu hóa được thực phẩm. Nguyên nhân của triệu chứng này có thể là do cơ thể không có khả năng tiêu hóa một số thành phần nhất định của loại thức ăn đó, nó không liên quan đến phản ứng của hệ miễn dịch. Triệu chứng này không nguy hiểm đến tính mạng.

...cà rốt

Không dung nạp lactose là một ví dụ điển hình của triệu chứng này. Chính vì vậy, khi có biểu hiện của dị ứng thực phẩm, cần đưa trẻ tới các cơ sở y tế để được thăm khám, xác định chính xác trẻ bị dị ứng thức ăn hay chỉ đơn thuần là không dung nạp thức ăn.

Điều trị dị ứng thực phẩm ở trẻ

Số lượng của các loại thực phẩm mà loài người sử dụng đang ngày càng trở nên phong phú và đa dạng hơn, do đó những bệnh lý gây ra do thực phẩm, trong đó đặc biệt là các phản ứng dị ứng đang trở nên hết sức phổ biến, nhất là ở trẻ em. Khoảng 6%-8% số trẻ em dưới 3 tuổi ít nhất một lần bị dị ứng với thức ăn.

Dị ứng thức ăn ở trẻ em thường xuất hiện sớm với 80% các trường hợp xuất hiện trong một năm đầu tiên. 85% các trường hợp dị ứng thức ăn ở trẻ em gây ra do sữa bò, trứng và các loại đậu, lạc, các nguyên nhân khác ít gặp hơn là tôm, cua, cá, thịt gà... Cần lưu ý là một số chất phụ gia hoặc phẩm màu trong thực phẩm (như tartrazine...) có thể là nguyên nhân của các phản ứng dị ứng này.

Phản ứng dị ứng do thức ăn ở trẻ em có thể gây ra các biểu hiện dị ứng toàn thân với phần lớn các triệu chứng xuất hiện sau khi ăn từ 30 phút đến vài giờ như đau quặn bụng, cảm giác nóng ran, nổi ban đỏ ngứa khắp người, mắt sung huyết đỏ, phù nề môi, mắt, khó thở, thở rít, trụy mạch, tụt huyết áp, hoặc chỉ đơn thuần có các triệu chứng ở đường tiêu hóa như buồn nôn, nôn, đau quặn bụng, tiêu chảy. Cần lưu ý rằng biểu hiện nôn hoặc tiêu chảy kéo dài khi ăn một loại thức ăn mới là một trong những biểu hiện rất hay gặp của dị ứng thức ăn ở trẻ em.

Khi dị ứng thức ăn đã được khẳng định, việc điều trị cần phải được tiến hành ngay khi có thể với hai biện pháp chủ yếu:

1. Loại trừ những thực phẩm gây dị ứng ra khỏi chế độ ăn của trẻ.

2. Sử dụng các thuốc điều trị thích hợp cho tình trạng dị ứng.

Tuy nhiên cả hai biện pháp điều trị này đều có thể gây ra những tác động không tốt đối với trẻ.

Loại trừ khỏi chế độ ăn của trẻ các thức ăn gây dị ứng là biện pháp có ý nghĩa quan trọng hàng đầu, nhằm giảm bớt mức độ và ngăn ngừa sự tái xuất hiện của các phản ứng dị ứng. Một số thức ăn có mẫn cảm chéo với các thức ăn gây dị ứng cũng cần được loại trừ khỏi bữa ăn của trẻ, như sữa dê với sữa bò, thịt bò (thịt bê) với thịt cừu thường mẫn cảm chéo với nhau trong 50-90% trường hợp, giữa các loại cá, các loại đậu cũng thường có mẫn cảm chéo với nhau.

Trong những trường hợp dị ứng nhẹ, việc giảm bớt các thức ăn gây dị ứng trong chế độ ăn cũng có thể đủ để giảm thiểu các triệu chứng dị ứng, không nhất thiết phải loại bỏ hoàn toàn những thức ăn này, tuy nhiên tốt nhất vẫn là loại bỏ hoàn toàn những thức ăn này. Với những trẻ em bị dị ứng với sữa, các bà mẹ cần lưu ý đọc kỹ thành phần của các loại sữa bột hoặc bột dinh dưỡng trước khi sử dụng cho con.

Những trẻ bị dị ứng với sữa bò thường có thể sử dụng các loại sữa bột hoặc bột dinh dưỡng được sản xuất từ bột đậu nành một cách an toàn, nếu trẻ dị ứng với cả sữa bò và bột đậu nành, các bà mẹ nên tìm các loại sữa bột với thành phần dinh dưỡng đã được thủy phân (hydrolyzed formula).

Một số trường hợp dị ứng thức ăn ở trẻ em, đặc biệt là những trường hợp dị ứng xuất hiện sớm, trẻ thường giảm và mất dần tình trạng mẫn cảm với thức ăn sau một thời gian do sự dung nạp miễn dịch của cơ thể. Trong những trường hợp này, khi trẻ đã lớn có thể thử dùng lại các thức ăn đã từng gây dị ứng một cách thận trọng.

Lưu ý là những trường hợp dị ứng thức ăn xuất hiện muộn hoặc dị ứng với một số loại thức ăn như lạc, tôm, cá, tình trạng dung nạp miễn dịch này thường không xảy ra và không nên thử dùng lại các thức ăn đã từng gây dị ứng trong những trường hợp này.

Tương tự, những trẻ đã từng bị sốc phản vệ do thức ăn cũng không nên thử dùng lại các thức ăn đó. Việc loại trừ một số thức ăn khỏi chế độ ăn của trẻ có thể dẫn đến sự mất cân đối của những chế độ ăn này và gây ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, do đó tốt nhất các bà mẹ nên tham khảo ý kiến của các nhà dinh dưỡng học để tìm được một chế độ ăn thích hợp cho con mình, việc bổ sung các vitamin và muối khoáng có thể là cần thiết.

Thuốc chống dị ứng thực phẩm ở trẻ

Sử dụng các thuốc chống dị ứng trong điều trị dị ứng thức ăn nhằm giảm bớt triệu chứng hoặc ngăn ngừa sự xuất hiện của các triệu chứng này khi trẻ bị dị ứng với nhiều loại thức ăn hoặc khi không thể tránh được thức ăn gây dị ứng.

Các thuốc kháng histamin H1 (cetitizine, chlorpheniramine, astemisole, loratadine...) có tác dụng tốt với các triệu chứng ở da, niêm mạc như nổi mày đay, ban đỏ, phù mặt. Sử dụng các thuốc này trước khi tiếp xúc với thức ăn gây dị ứng có thể ngăn chặn được các triệu chứng dị ứng nhẹ ngoài da, niêm mạc nhưng không ngăn chặn được các phản ứng dị ứng nặng như sốc phản vệ, khó thở nếu có xảy ra.

Adrenalin là thuốc bắt buộc sử dụng trong các thể dị ứng nặng do thức ăn như sốc phản vệ, hen phế quản, phù Quincke thanh quản... Corticosteroid (prednisolone, methylprednisolone) do có nhiều tác dụng phụ nên chỉ sử dụng trong các thể dị ứng nặng, kéo dài hoặc không đáp ứng với các điều trị khác.

Hiện nay, các phương pháp điều trị giảm mẫn cảm (sử dụng với số lượng tăng dần để giảm dần tình trạng quá mẫn) chưa khẳng định được vai trò trong điều trị dị ứng thức ăn ở trẻ em.